Opština Kotor Varoš je smještena u centralnom dijelu BiH. Zauzima jugozapadni dio banjalučke regije, pretežno brdsko-planinske predjele okružene planinskim masivima Uzlomac na sjeveroistoku (vrh Prdeljica 1002 m.n.v.), Borja planine na istoku
(vrh Runjavica 1078 m.n.v.), Vlašićem na jugu (Svinjska Glava 1385 m.n.v.) i obronaka Čemernice na zapadu (vrhovi od 1000-1350 m.n.v.). Tereni se na području opštine generalno podižu od sjeverozapada (220 m.n.v.) ka jugoistoku (1385 m.n.v.), pripadajući
slivovima više rijeka uz dominaciju sliva rijeke Vrbanje, koja kao vodoprivredni i energetski potencijal, svojim prirodnim ljepotama i rijetkostima, kao i osnovni koridor putnih pravaca od značaja za Opštinu, predstavlja okosnicu razvoja ovog
područja.

Opština Kotor Varoš graniči sa opštinama Teslić, Čelinac, Kneževo i Travnik. Područje opštine Kotor Varoš je arheološki i istorijski daleko manje istraženo nego što po svom položaju u odnosu na šire okruženje zaslužuje. Imajući u
vidu veliku raširenost toponima, koji u svom korijenu upućuju na daleku prošlost i korišćenje ovog prostora od različitih populacija od najstarije pojave ljudske vrste u praistoriji, preko rimskog doba, seobe naroda srednjeg vijeka i turskog doba, do danas,
očito je, da su brdsko-planinsko zemljište, plodne doline i brojne rijeke, pružale dobre uslove za život u svim periodima ljudske prošlosti.

Širenjem grada u oba pravca, po riječima arheologa Đurđevića, nastao je grad koji je u svom nazivu zadržao ova imena KOTOR VAROŠ, u čiji sastav su tada ušla naselja: Kotor katolički, Kotor turski, Čepak, Slatina i Varoš, a koji se prvi put pod
tim imenom spominju 1889. godine, poslije popisa stanovništva, koji je tada organizovala Austro-Ugarska monarhija, a koja je odlukom velikih sila anektirala BiH 1878. godine, poslije krvavo ugušenog ustanka protiv turske vlasti 1875. godine.
Od 1918. godine Kotor Varoš je u sastavu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS), a od 1945. godine u sastavu Federativne Narodne Republike Jugoslavije (FNRJ), kasnije SFRJ. Od 1995. godine Kotor Varoš je u sastavu Republike Srpske, Entitetu
Dejtonske Bosne i Hercegovine.

Područje Kotor Varoša i dijela Manjače-Zmijanje bila su najnerazvijenija u banjalučkom sandžaku, kasnije banjalučkom okružnom predstojništvu, odnosno vrbaskoj banovini.

Taj trend zaostajanja u razvoju Kotor Varoša u odnosu na druga područja, zadržan je kasnije i u vrijeme Kraljevine SHS, kao i poslije II svjetskog rata, s tim da se društveni bruto proizvod po glavi stanovnika u odnosu na republički prosjek, sa 24,93% 1982.
godine do 1991. godine povećao na 56% republičkog prosjeka, čime je Kotor Varoš, umjesto tadašnjeg statusa izrazito nerazvijene opštine, dobio status nerazvijene opštine u SR BiH. Takav status ima i danas u Republici Srpskoj.

Okosnicu putne mreže na opštini Kotor Varoš čini magistralni put M-4 Banja Luka – Doboj, preko koga je opština povezana sa banjalučkom i dobojskom regijom, i od koga se odvajaju regionalni putevi Kotor Varoš – Kneževo, Kotor Varoš – Kruševo Brdo i lokalni putevi.