Područje opštine Kotor-Varoš je arheološki i istorijski daleko manje istraženo u odnosu na značaj i važnost položaja koji mu pripada. Istorijski izvori kažu da su na ovim prostorima postojala naselja u dalekoj prošlosti, čak i u periodu neolita. Ovo područje su tada naseljavali Iliri.
U IV vijeku p.n.e. na ovo područje su prvi put prodrli Kelti, koji su se u više navrata zadržavali na području BiH. Pred kraj starog vijeka područje oko rijeke Vrbas, Vrbanje i Sane naseljavalo je tračansko pleme Mezeji.
U I vijeku n.e. ovo područje osvajaju Rimljani koji postepeno asimiliraju Mezeje i angažuju ih u svoje ratničke legije i u svoju mornaricu.
Iz tog perioda postoji više lokaliteta koji i danas svjedoče o rimskim građevinama: u Šipragama, na području Crkvine, 1891. godine su otkriveni ostaci ranokršćanske bazilike (III-V vijek), rimskih opeka nađeno je na više lokaliteta od kojih su najznačajniji stari grad Lauš, današnji zaseok Lauši u Mjesnoj zajednici Maslovare, zatim Pobrđu i Zabrđu, na ušću potoka Svinjara u rijeku Vrbanju te na putu od Banjaluke do Skender-Vakufa (Kneževa).

Posebno interesantan za ovo područje je VII vijek kada  dolaze Južni Sloveni, koji su, miješajući se sa starosjediocima zadržali sve do ovog vremena.
To naseljavanje i slavenizacija ovog dijela Balkanskog poluostrva rezultiraće stvaranjem prvih državica Južnih Slovena, a među njima i prva bosanska država u X
vijeku. O tome svjedoče i brojni pisani dokumenti koji datiraju iz perioda 1322-1412. godine. To je u prvom redu povelja Stjepana II Kotromanića, bosanskog bana od 1322-1353 godine, kojom Vukosavu Hrvatiniću 1322. godine daruje župe Danicu i Vrbanju , sa gradovima Ključem i Kotorom. Dar je izvršen kao znak pažnje i zahvalnosti za pomoć prilikom preuzimanja vlasti, u sukobu sa Babunićima.
Ovaj feudalni posjed kasnije je još više proširio Hrvoje Vukčić Hrvatinić (Stjepančić), koga su nazivali gospodarem Donjih kraja, područja od rijeke Vrbasa do rijeke Sane. Iteresantno je da je i ugarski kralj Sigismund I 1414. Godine Hrvoju Vukčiću Hrvatiniću priznao pravo posjedovanja Donjih kraja. Treba napomenuti, da su u to vrijeme, gradovi Kotor i Zvečaj u Rijesnom kod Banje Luke imali veoma važan strateški značaj za odbranu bosanske države.

Srednjovjekovni grad Kotor 1519. godine prelazi pod tursku upravu. Nedugo nakon toga formira se i naselje Varoš koje obuhvata područje današnjeg Donjeg Varoša.
Tako nastaje grad Kotor-Varoš u čiji sastav su ušla i naselja: Kotor katolički, Kotor turski, Čepak, Slatina i Varoš. Grad se pod tim imenom prvi put spominje 1889. godine poslije popisa stanovništva , koji je tada organizovala Austrougarska monarhija, koja je odlukom velikih sila 1878. godine aneksirala BiH. Od 1918. godine Kotor-Varoš je u sastavu Kraljevine SHS, a od 1945. Godine u sastavu FNRJ, kasnije SFRJ.